Zapewne ją znacie, uczestniczkę Powstania Warszawskiego. Wanda Traczyk-Stawska, bo o niej tu mowa, to mieszkanka Międzylesia, która zamieszkała w nim w roku 1957.
W wywiadzie dla gazety Mieszkaniec wspominała, że wtedy na Międzylesie mówiono Kaczy Dół, pola były pełne zboża a po lasach chodziły swobodnie krowy. “To był fragment najpiękniejszej, warszawskiej zieleni”- stwierdziła w wywiadzie Pani Wanda.
Podczas Stanu Wojennego zorganizowała razem z harcerzami akcję odwiedzania i dotrzymywania towarzystwa dzieciom w pobliskim Centrum Zdrowia Dziecka, którego budynek był wtedy zamknięty dla odwiedzających- nawet dla rodziców.
To psycholog i działaczka społeczna, działaczka podziemia niepodległościowego w czasie II wojny światowej, żołnierz Armii Krajowej, członkini Szarych Szeregów, przewodnicząca Społecznego Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy.
Urodziła się 7 kwietnia 1927 r. w Warszawie w rodzinie Bronisławy i Szczepana Traczyków. Jej ojciec był legionistą, pracował w okresie międzywojennej m.in. jako ajent stacji benzynowej. Rodzina mieszkała kolejno przy ul. Przemysłowej, na Annopolu i przy ulicy Dobrej. Uczęszczała do szkoły powszechnej nr 65 na Annopolu, później do szkoły powszechnej nr 33 przy ulicy Grottgera.
W czasie okupacji niemieckiej od 1942 roku działała w konspiracji niepodległościowej. Jako członkini Szarych Szeregów od 1943 roku w ramach akcji „N” wręczała listy z wyrokami osobom skazanym na śmierć przez Polskie Państwo Podziemne.
W Powstaniu Warszawskim działała pod pseudonimami „Pączek” i „Atma”, jako strzelec i łączniczka Oddziałów Osłonowych Wojskowych Zakładów Wydawniczych (WZW) Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej. Była żołnierzem oddziału dyspozycyjnego Antoniego Chruściela ps. „Monter” kierowanego do wsparcia oddziałów powstańczych walczących w Śródmieściu Północnym.
6 września została ciężko ranna na ul. Smolnej. Po kapitulacji powstania trafiła do niewoli niemieckiej, była jeńcem Stalagu IV B, Stalagu IV E oraz Stalagu VI C.
Po wyzwoleniu, w kwietniu 1945, trafiła do Włoch, do 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa. Została wysłana do Szkoły Młodszych Ochotniczek w Nazarecie. Zdała „małą” maturę i ukończyła jedną klasę liceum pedagogicznego.
W 1947 wróciła do Polski. Ukończyła studia na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego i podjęła pracę w Szkole Specjalnej nr 6 dla dzieci specjalnej troski na Pradze. Przez wiele lat pracowała jako nauczycielka w Szkole Podstawowej Specjalnej nr 3 przy ul. Ząbkowskiej 43. Zajmowała się również odszukiwaniem mogił powstańczych na terenie miasta. Była inicjatorką opieki nad cmentarzem Powstańców Warszawy oraz ustanowienia w 2015 przez Sejm dnia 2 października Dniem Pamięci o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy a także budowy izby pamięci w parku Powstańców Warszawy.
Jest laureatką „Stołka” „Gazety Stołecznej” za przywrócenie pamięci o Cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli. Została odznaczona Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec.
Została bohaterką filmu dokumentalnego w reż. Marianny Bukowski pt. Portret żołnierza (Portrait of a Soldier) i książki Michała Wójcika (wywiadu-rzeki) Błyskawica. Historia Wandy Traczyk-Stawskiej – żołnierza powstania warszawskiego.
Jest honorową Obywatelką Miasta Stołecznego Warszawy od 8 czerwca 2017 r. Tytuł nadany został uchwałą Rady m.st. Warszawy. Otrzymała także nagrodę Warszawianka Roku 2021.
fot. Adrian Grycuk